RPF ki President Irengbam Chaoren na PLA gee 44 suba Mapok Kumwol ga Mari Leinana Manipur gi Meeyamda Piba Paojel

RPF ki President Irengbam Chaoren na PLA gee 44 suba Mapok Kumwol ga Mari Leinana Manipur gi Meeyamda Piba Paojel” Ahanbada Manipur gi yawol ehouda thawaina pontha pikhraba athouba athoubising pumnamakki mafamda yawolgi ekai-khumnaba utchari. Loinana ireichasing khudingmakpu amukka hanna ikai-khumnaba pijabaga loinana meeyamgi ningtam lanmi PLA (People’s Liberation Army) gi 44 suba mapok kumon numitki yaifa paojel pijari. Nungsijaraba eikhoigi meeyam, Malemgi meeyam pumbana khwaidagi thak wangna amadi lumna lounaribasi leibak amagi meeyamna kanagisu makha pondana ningtamna hingba aduni. Masida thajaba thamlakkhiba India nasu 1991 gi Novenber 10 da UN gi General Assembly da loilam lei-ngak muthatnaba amadi 20 suba chahi cha loidri-ngeigi mamangda loilam oiduna leiba leibak machasingbu ngamna maning tamhannaba khongjang ama changsinnaba taksinkhi. Adubu ngasi faobadi India na makhoina loi chansinduna thamliba Manipur dadi karigumba makhal amattagi ning-tamhannabagi matangda khannaba nattraga thougatpanachingbagi wafam amatta leiraktri. Madugi mahutta makhoina Armed Forces Special Powers Act (AFSPA) ki mapanggal lanmisingda sijinnahanduna Manipur gi ningtambabu namthaduna thamlakli. Makhoina Manipur asi India gi manungda leirakpa lamdam oina pusinduna ningtambagi wafam asi India dagi tokhai taba pambasinggi ihouni haina lounaba amadi malemgi meeyamda to-ngan taningbasing oina mashak taknaba hotnari. Masi yamna chumdaba India gi asoiba mityeng amani. Maramdi Manipur asi India gi saruk ama oina leirakkhide haibasi 1949 gi October 15 da ‘Manipur’ India gi manungchanba leibak ama oire haina Secretary, Ministry of State M.K. Velody na laothokkhiba aduna khudamni. Numit asida Manipur State Assembly Abolish toukhiba amadi Council of Ministers Dissolve touduna Chief Commissioner amagi makhada Manipur bu Part C State oina leihankhiba adunasu India na Manipur bu namduna lousinkhi haibasi takchei. Maram aduna India na masana ngangthokkhiba wabu ngakna chatpa ngambagi thouna leirabadi amadi malemgi chatna kanglonbu ikai-khumnana lourabadi Manipur gi ningtam ihou namthanaba hotnabagi mahutta makhoigi loilam lei-ngak asi handoktuna Manipur bu maningtamba hanjinhannaba UN ga thourang paikhatminnagadabani. India na Manipur gi ningtambabu irai-laina pithorakloi haibasi lei-ngakpasingna kayarak hanna yawolloisingga mari leinaba wafamsing fongdorakpa matamda haikhiba amadi utkhiba thouwong kayasing aduna takkrabani. India gi apunba saktam kaihanba yaroi haibasi India gi lei-ngakpasing khakta nattana India machasing pumbana wasak oina saktuna warep loubasu leiribani. Adubu masida India gi Paojel-meeyamna khanggadabadi Manipur na ningtamba hanjinjabada makhoigi leibakki apunbagi saktamda nattraga ngamkheida akaiba piba amatta leite.

Manipur gi ningtamba amadi leibakki ngamkhei asi India poktri-ngei mamangdagi malemgi leibaksingna masak khangna leirakkhi haibasi 28 February 1826 ta British amadi Burma (Myanmar) na Manipur gi maningtamba amasung ngamkheibu khangminnakhiba Treaty aduna khudam oiduna leikhrabani. Manipur na atoppa leibaksingga tounakhiba Treaty amadi Agreement sing; khudam oina 14 September 1762 gi British East India Company ga Manipur ga tounakhiba Defense Treaty, 18 April 1833 da British amasung Manipur na Jiri gi marin amasung Barak turen`gi nongchup thangba akonba ngamkheida ngamkhei yathokminnakhiba Treaty amadi Lushai, Angamis gi yaona ahumsuba Burmese War da Maharaj Chandrakriti amasung Governor General of India ga amana amagi mateng pangnakhibagi yanakhibasing aduna Manipur asi maning makha tamba ningthouna lei-ngaklamba leibakni haibasi taktuna lak-i. Adugisu mathakta Manipur asi India leibakka hiram amattada manaraktaba, masagi top toppa saktam leijaba, lon, mayek amadi awangba thakki khunailon leirakkhiba leibak amani. Anisuba lan-jaogi matung, 1945 da malemda maningtamba leibak 51 khak leirambadagi houjikti leibak 193 sure. Hairiba maning-makha tamnarakkhiba leibaksing asiga yengnarurabadi Manipur na maning-makha tamlakpada lei[1]ngaklon`gi miyengda nattraga leibakki oiba pukei-langeigi fivamda awatpa amatta leite. Manipur di chahi 2000 gi mamangdagi maningmakha-tamna awat apa leitana hourakpa leibakni. Masigi nu-ngai yaifana hingnabagi lambi kaya mahousadagi leijarak-i amasung madugi thoudang pumba Manipur gi meeyamna punna louminnaduna nu-ngai yaifaba khunai ama oina leirak-i. Houjik Manipur gi oiriba sokchillaba fivam asidi India leibakna lei-ngaklon`gi chupli shuppai paisinkhibadagi meeyamna toufam khangdana masagi mating fudokpa ngamdana leirakkhibadagi oirakkhibani. Tungdasu fivam asida asum makha tana leitharabadi masidagi henna sathiraba fivam ama khunai asida oirakkhiba yari. Maram aduna Manipur na masana masagi pukei lan`gei tansinjanaba amasung khunaibu chaokhat khongthangda khong thangjinhanba ngamhannaba India na lei-ngaklonda khut thingjilliba asi louthoktuna Manipur bu masagi semgat-sagatchabada maning tamhannaba maromdom lepchanabagi lambi pigadabani. Adubu madugi onna teinabada Manipur asi chaokhattriba nattraga chaokhatpa ngamlaroidaba leibak ama oina uduna Manipur gi meeyambu yokpi thakpibagi mingda loi chansinduna thamba haibasi houjikki matamda yamna chunadraba loilam sandokpa pambasinggi ariba wakhallonni. India na Manipur bu makhoigi mateng yaodana hingba ngamloi haina khanba adugumna Manipur gi meeyamna keidou-ngeida khalloidabani. Adubu laibak thibadi Manipur gi lan-thum tansinnabagi pambei puthokpa ngamdaba lei-ngakpasingna India gi mateng yaodrabadi Manipur na keidou-ngeidasu chaokhat khongthang yangsinhanba ngamloi haiba leikhibana ngasidi Manipur asi hiram khudingmakta meepan tangdrabadi hingba ngmlaroidaba khunai ama oina uhallakle. India gi mateng khaktada mityeng thamlaga leibakki semitlon semnaba hotnarakpana International Border leirabasu Manipur na masidagi kanaba amatta ningthijana louba ngamlaktri.

 India dagi pusillakpa nattraga thajillakpa potlamsingna Manipur gi hingnabagi amatta ngairaba lambini haina matam sangna lei-ngakpasingna khallaktuna lakkhiba maramna Jiri lambi (NH-37) bu Manipur gi lan-thum tansinnaba thouranggi saruk ama oihannnaba meeshing lakh 45 rom leiba Barak Valley da mityeng thamba thousil amatta Jiribam da leihanba ngamdri. Amaromdana yumthangnabada leiriba Myanmar asi louwu sing-ubagi pothook marang kaina puthokpa amadi leinunggi mamal tanglaba potlamsing ningthijana fangba leibak oibana makhoiga faodok faojin tounaduna lallon etik tounabada khwaidagi khudongchanariba Moreh bu WESEA lamdam apunbagi oihanba keithel (Plaza) oina semgatpagi wakhal lei-ngakpasingda houjik faoba mami tadri. Pot-chei puthok-pusin touba haibasi leibak amagi lan-thum tansinnabagi khwaidagi maru oiba yanglen saru oiba maramna masida lei-ngakki akanba mityeng thamba mathou tarabasu ngasi faobadi Manipur da leiriba lambi thongsinggi fivamsing asi yenglaga lei-ngakpasingna masida mityeng echang changdri haina louba yai. Masi houkhiba amadi houjik palliba lei-ngakpasinggi achouba asoiba amani. Houjik Manipur amadi WESEA lamdamgi meeyamda thajaba piduna lallon-etikki lambi chaokhat-han`gani hairiba Act East Policy gi makhada paikhatliba India gi thousil asidi lamdam asigi meeyambu chuhi chafugi mang mang-hanbagumbani, masida eikhoina thajaba thamduna tunggi semitlon`gi liklam semba haibasi m`ngda (Dream) mangra tanbaga chap managani. Tasengna India na Manipur yaona makhoigi Northeast ni hairiba WESEA lamdam asibu chaokhat khongthang yangsinhan`ge haina khallabadi Geopolitical gi oiba wafam nakalda thamlaga Belt and Road Initiative (BRI) yousinhanduna anouba lallon etikki lambi ama China ga seminnagadabani. Mayamna henna khangnare BRI gi saruk ama oina 2016 khaktadagi hourakkhiba China-Laos Railway na mamang chahi December 2021 da loisinkhraba matung tha 9 asida US Dollar 1.45 billion gi pot-chei puthok pusin touduna leibak anigi ngamkheida leiba meeyamgi semitlonda kanaba pikhrabasu 1991 dagi hourakkhiba Look East Policy houjikana Act East Policy haina onthokkhraba thousil asi houjik faobadi urok thong lanbagi fivamda leiri. Adumoinamak chatliba chahisigi August 22 da External Affairs Minister, S Jaishankar na Asuncion da fongdokkhiba wafam amada Asia gi Future asi China amasung India gi mariga yamna mari leinarakkani haikhiba leikhibana India na masida anouba mityeng changsinlakpa yai thajei. Nakal amadana Manipur da leiriba pat, turel, labuk lamhang amadi leihao chellaba chingsang napomsing maram chumna sijinnaduna meeyamgi senthok lambi oiraklaba kandata leiba-yonbagi chang hengatlaktuna leibakki semitlon fagatlakkadaba oibana lei-ngakpasingna masida ahenba mityeng changsinduna hotnaba-khakta nattana meeyamnasu masida tengbangsanduna esagita nattana leibakki pukei-langei chonnaba hotnabada kanna su-nomba tai. Masi leibak amagi chaokhat khongthang yangsinnabagi khwaidagi maru oiba lambi aduni. Houjik Manipur da semitlon`gi saruk ama oina Tourism gi wafam asi yamna oithokpa yaba ama oina ngangnariba amadi lei-ngaknasu masida thourang paikhatningbagi mami tariba asi mai pak[1]hannabagidamak ahanbada Manipur manungda leiriba fajaraba mafamsing, patsing amadi thinggattuna thamliba esingsing “Water Park” sing oina semgattuna esing tungsinhanbakhakta nattana meeyamgi mityengfam oihanduna leibak manunggi lam koibagi ehou mapung fana sagatkhiba tai. Masida khumang chaosillaklaba matamdata meeramdagi lakpa lam koibasinggi wakhal sagattuna matamga chunaba thourangsing puwariga sagonnariba mafamsing yaona semgatkadabani. Adubu luribadi ngasigi Manipur gi meeyamna matam sangna India gi marum thupna leirakkhibadagi makhoigi matou louduna niraga nattraga haija nongja touraga hingnabagi lambi thin`ba hourakliba asini. Masina maram oihanduna ipa-ipusingna thak wangba meeoisinggi leifam oinaba Manipur bu chakni finiba leitaba leibak ama oina sembirakkhiba adu ngasidi nongma nongmagi mami samhallakli. Houjikti oija oithak kharabu fanggani hairabadi esabu mamal leitaba amagum yaitong khamdongbasinggi khoubunai oina leibada ekaiba leinaraktabagum tounarakli. Masidagi hendoktuna Constitution gi ngaklou fangnabagi mingda esana esabu soinai[1]jahanbada pukning thougatnarakli. Masina ngasidi khunai asi ‘cheisu’ yaodrabadi chatpa ngamlaklaroidaba khunai ama oina lounarakadouri. Nakal amadana India lei[1]ngakki fida amatang fanglabadi pokpagi mahei yalle haina khannarakpa meegi masing yamsillakpadagi ahenba panggal amadi lan-thum sijinnaduna Election gi lamba oinarakpadagi meeyambu machoi machoi tanahallakpada nattana Corruption amadi Drug ki makol oirakpagi khwaidagi chaoba maramsu oihallakli. Nakal amadana Manipur da leiriba chingmi echil enaosing kharana yumthangnabada leiba furupsingga punsinnaraga anouba khunaising semnaba hotnaduna Manipur gi apunba saktamda singnarakliba asina khunaigi punsida charangnaba fivam kaya leihallakli. Adubu mayamna khangjingadabadi khunai-cha amagi apunba saktamda nattraga maramdamgi pak chaobada machet oina nattraga mapum oina akaiba pinaba hotnaba thourang khudingmak United Nations gi chatna-lonchatki wangmadani haina UN General Assembly na 1960 gi December 14 da loukhiba warep leibana UN gi Member oiriba India na masida khut thingjillaktuna Manipur gi apunba saktam amadi ngamkheida akaiba pirakkani thajade. Adunabu ngasi faoba Naga nattraga Mizo singgi apunbagi oiba khongjang amatta India na malhanbakhak nattana oithokpa yaba lambi amatta yatlaktriba asini. Maram aduna Manipur da khundariba chinggi ichil inaosingna hak tanbagi mingda esana esabu hatokchanabagi lambi thibagi mahutta eikhoi masel amatta oina punsinnaduna ing-tappa nu-ngai yaifaba khunai ama semminnanaba anouba apunbagi oiba ningtam lanjang amada mai onsinminnanaba amukka hanna koujari.

Loisillakpada thamjaningba wafamdi, ngasi Manipur da leiriba ‘Lantheng’ asi India amasung Manipur meeyam anigi marakta leiba ningtambagi wafamda muknabadagi oirakpani. Aduna India na Manipur da thamliba loilam lei-ngak asi louthoktriba makheidi muknaba asi leikhigani amadi madugi changsin`gadaba khongjanggi pambeising yawollupsinggi leijei amadi madubu mara chetnnabagidamak thourang kaya toubada mateng oigadaba fivam kayasingsu lei. Maram aduna Manipur gi yawol ihou asi 2024 gi manungda India lei-ngakna loisilhallagani hairiba asi sung-oi oithokloidaba meeyamda kihanba makhalgi Propaganda amani. Makhoina khanggadabadi Manipur gi yawol ehou asi Puwarina piba pangthokfadraba meeyamgi thoudang aduni. Masibu makhoina kanglup nainabagi nattraga yawol ehougi mingchat thinaba thoklakpa sasinnaba yawollupsingga manana uroidabani. Houjik khutlai thadoktuna makhoigi londada ‘Mainstream da tillakle’ hairiba yawolloising khara adugi matou yenglaga Manipur gi yawol ehougi masak lepkadaba natte. Maramdi ningtam ehou asigi asengba puwaridi masigidamak lepliba amadi awaba kaya maiyoknaduna thawai thadokpa pamudana lanthengnariba yawolloisingna erakkadabani. Masi malemda mai pakkhraba yawol ehougi puwari aduni. Maram aduna meeyamgi mahut sillibani haiduna Manipur gi lei-ngak pairibasingna leiriba muknaba asida ka henna yaosilloidabani amadi India gi mahut sinduna yawlloisingbu yeknaba oinabagi maongda thabak changsinnaba hotnaroidabani. Eikhoigi meeyamnasu yeknaba India gi panggal yenglaga yawollupsingbu makhoiga lamba paba ngamloidaba amagum louroidabani amadi yawol ehouga mari leinaba wafam lakpa matamda yaribamakhei yawolloisinggi wakhal nu-ngairoidaba wafamsing thamdanaba hotnagadabani. Mayamna leibak meeyamgi yaifanabagidamak pangthoknariba thabaksing amadi yawolloisingna changsilliba toufadraba thoudangsing nungdadi chap manabana eikhoi khudingmakna amana amagi thabaksingbu masak khangnabaga loinana amana amabu i-kai kumnaba thamnagadabani. Masi yawol ehou leiba leibak amadadi amukka henna cheksinna leinagadaba wakhallon aduni. Mayambu amukka hanna ekai-khumnba utchari.

Date: 25 September 2022

 Mayamgi,

 (Irengbam Chaoren)

President, Revolutionary Peoples Front (RPF)

Add a Comment

Your email address will not be published.